२५ पुष, सिमरा । कपुरबोट डेस्क ।
नेपालको कानुनले १८ बर्ष मुनीका बालबालिकाको विवाहलाई अपराध मान्ने गर्दछ । बालविवाह रोक्न अनेकौं कार्यक्रम संचालन हुँदै आएका छन् । तरपनी बालविवाह रोकिएको छैन । बरु अभियानमा अनेकौं चुनौती थपिएको छ ।

कलैया उपमहानगरपालिका २४ श्रीपुरका देवान थरका एक अविभावकले गतअसोज २३ गते आफ्नी १४ बर्षिय छोरी सायदाको धुमधामसँग विवाह गरिदिए । पर्साको विरगजं नजिकैका उनका कुटुम्बले नगदै ६ लाख रकम दाईजोमा लिएर देवानकी नाबालिक छोरीलाई बुहारी बनाए । छोरी बढ्दै जाँदा केहोला राम्रो घरको कुरा आयो । एकदिन विवाह गरिदिनै पर्छ ,त्यसैले ऋणधन गरी गरिदिँए, देवानले भने । कानुनी कुरा आफुलाई जानकारी नभएको उनी बताउँछन् । त्यस्तै जीतपुसिमरा उपमहानगरपालिका १८ कुस्माडी स्थीत विरेन्द्रनगरका भदै माझीकी बुहारी सुनैना माझी १६ बर्षकी भईन् ।

उनको विवाह भएको दुईबर्ष भैसक्यो । उनी अहिले दुईजिउकी छन् । उनको गर्भमा सात महिनाको शिशु हुकँदै छ । स्थानिय प्राथमिक विद्यालयको कक्षा ५मा पढ्दापढ्दै उनको विवाह भएको रहेछ । स्थानिय कबिता माझी मुसहरको १३ बर्षकै उमेरमा अविभावकले विवाह गरिदिए । हाल उनको काखमा चार सन्तान छन् । उनी आफु २६ बर्षकी भएको अनुमान गर्दै जेठो छोरा नै ११ बर्षको भएको बताउँ छिन् । कविता भन्दा दुईबर्ष मात्रै जेठा उनका पती खोलामा गिट्टी चाल्न जाने गर्दछन् । गिट्टी चालेर कमाएको पैसाबाट हातमुख जोड्दै आएको उनले बताईन् ।

कविताकी मिल्ने साथी काखका बच्चा खेलाई रहेकी अर्की असिया माझीकापनि तीन सन्तान छन् । असियाका जेठा छोरा ८ बर्षका भए । अशियालाई आफ्नो उमेर कती भयो समेत थाहा छैन । झट्ट हर्दा २२÷२३ बर्षकी झैं लाग्ने असियाको माईती पर्सा जिल्लाको बर्नियार नजिकैको झाप्रामा रहेछ । झण्डै दशबर्ष अगाडी उनी विवाह भै यहाँ आएकी रहिछन् । उनका पती रुदलपनी खोलामा गिट्टी चाल्ने कामगर्दा रहेछन् ।

बिपन्न समुदाय बालबालिका जती सक्दो छिटो विवाह गरिदिने पक्षमा

विशेषगरी दलित समुदायमा बालविवाहको अवस्था डरलाग्दो रहेको दलित कल्याण समाज बाराका अध्यक्ष रुपनारायण पासवानले बताउनुभयो । दलित भित्रमा पनी डोम समुदायले त ५÷७ बर्षकै उमेरमा छोराछोरीको विवाह गरिदिने गरेका छन् । त्यस्तै मुसहर समुदाय, ढाँगर लगायताका समुदायका छोरीहरुको कलिलै उमेरमा विवाह हुने गरेको उहाले बताउनुभयो । सामान्यतय दलित समुदायका ७० प्रतिशत छोरीहरुको १५ बर्ष नपुग्दै विवाह हुने गरेको छ । बालविवाहका विरुद्धमा कयौं जनचेतना मुलक कार्यक्रम संचालन भए गरियो ।

त्यसबाट केही कम भएको पनी छ । तर समुदाय भित्रका वकृती अन्धविस्वासका कारणपनि छोरीहरुको विवाह सानै उमेरमा गरिन्छ । दलित समुदाय भित्र अशिक्षा, गरिबी र अन्धविश्वार ब्याप्त छ । पास्वानले भन्नुभयो, “छोरी शारिरिक रुपमा वयस्क भएको आफ्नै बाबुले देख्न नपरोस् भन्ने अन्धविस्वास समेत छ” । त्यस्तै वयस्क हुँदा सम्म नविकेकी भनेर समाजले गिज्याउने गर्छ, र यससँगै उमेर पुगेर विवाह गर्दा दाईजो धेरै दिनु पर्ने लगायतका समस्याले गर्दा छोरीहरुको सानै उमेरमा विवाह हुने गरेको समाजका अध्यक्ष पास्वानले बताउनुभयो ।

आफ्नै विवाह गर्ने बेलामा तीन सन्तान हुर्काउँदै गरेका किशोरी आमाहरु र उनीहरु माथीको पारिवारिक जिम्मेवारी सोचिसाध्य पक्कै छैन । बालबालिकाबाट किशोरा अवस्थामा प्रवेश गर्ने क्रममै यहाँका कतीपय बालिका सन्तानका आमा बनेको पाईन्छ । खेल्नेकुद्ने र स्कुल जाने उमेरका अधिकांश किशोरकिशोरीहरु पारिवारिक विन्द्रालोमा डुबेका छन् । जस्का कारण उनीहरुको जिवनयापन कष्टपूर्ण बन्ने गरेको छ । रोग, भोक, अशिक्षा र गरिबीले ब्याप्त समुदायका अविभावहरु आफ्ना बालबालिका जती सक्दो छिटो विवाह गरिदिने पक्षमा देखिन्छन् । उनीहरु सन्तानको विवाह गरिदिएपछी आफ्नो जिम्मेवारी पुरा भएकोमा गर्व गर्ने गर्छन् ।

बालविवाहको अवस्था हेर्दा बारा हुम्ला भन्दापनि निकै पछाडीः ढुंगाना

नेपालको कानुनले १८ बर्ष उमेर मुनीका सबैलाई बालबालिका भनी उल्लेख गरेको छ । भने २० बर्ष पुगेपछी मात्रै किशोर किशोरीको विवाहलाई कानुनी मान्यता दिने गर्दछ । तरपनी तराईमा बालविवाहको अवस्था भयावह छ । जरो गाडेर बसेको सामाजिक मान्यता, सदियौं देखि माहिलामाथी हुने विभेद र जकडिएको कुरिती अनी दाईजोप्रथा लगायतका कारण बालविवाह रोक्ने अभियानमा चुनैती छ ।

अविभावकले छोरी प्रतीको दायित्वलाई बोझका रुपमा लिने गर्दछन् । जसका कारण पनि बालविवाह बढ्दै गएको महिला तथा बालबालिका कार्यालय बाराकी प्रमुख अन्जु ढुङ्गानाले बताउनुभयो । बाल विवाह गर्दा आउने जोखिमका बारेमा सचेतना बढाउने, विद्यालयका पाठ्यक्रममा यस्ता विषय समावेश गर्दै लैजाने र कानुनलाई ब्यवहारिक रुपमा कडा बनाउन सके अभियान प्रभावकारी हुने ढुङ्गानाको बुझाई छ ।

बालविवाह राष्ट्रिय तथ्याङ्कमा २९ प्रतीशत रहेको र बारा जिल्लाको अवस्था हेर्ने हो भने राष्ट्रिय तथ्याङ्क भन्दा धेरै माथी रहेको अनुमान गर्न सकिने ढुङ्गानाले बताउनुभयो । सामाजिक विकास सुचकांकमा हुम्ला भन्दापनि निकै पछाडी रहेको बारामा बालविवाह, दाईजो लगायतका कुरितीले समेत प्रभाव पारेको उहाको भनाई थियो ।