बालबालिका हराउने समस्या विकराल बन्दै छ । कैयन परिवारहरु चिन्तामा छन् । घरनै छाडेर बालबालिका कहाँ जान्छन् ? के गर्छन् ? उनीहरुले कस्तो पीडा खेप्छन् ? अनुमान गर्न गाह्रो छ । अधिकांश बालबालिका परिवारकै कारण हराउँछन् । परिवारभित्र राम्रो व्यवहार नहुदा, बुबाआमाको कलह, कुटपिट जस्ता कारणबाट बालबालिका घर छाडेर भाग्छन् । कतिपय बालबालिका सानै उमेरमा विहे गरेर घरपरिवारसँग सम्पर्क विहिन पनि बन्छन् । बालबालिका हराउनुको मुख्य कारण अभिभावकनै हुन् । आज हामीले बाबुनानीहरुको हेरचाह गर्ने टिप्स र केही तथ्यहरुको चर्चा गर्दैछौँ । १४ देखि १७ वर्षका उमेरका बालबालिका धेरै हराइरहेका छन् । बालबालिका हराउनुका कारणहरु खोज्न जरुरी छ । उनीहरुलाई हराउनै नदिने, परिवारमै खुशी बनेर बस्ने वातावरण सृजना गर्न जरुरी छ । कतै प्रलोभन, कतै डरत्रास, कतै यौनशौषण । यस्तै यस्तै कारणले बालबालिका हराइरहका पाइन्छन् ।

पछिल्लो ७ वर्षमा देशभर ६५ हजार ५ सय ५४ बालबालिका हराएको प्रहरी अभिलेखले देखाउँछ । हराएकामध्ये ४२ हजार ८ सय ९२ अझै भेटिएका छैनन् । हराउने, तर नभेटिने समस्या कायमै छ । नेपाल प्रहरीको तथ्यांक केलाउँदा आर्थिक वर्ष ०७२÷७३ मा ५ हजार ९ सय ५७ बालबालिका हराए । ०७८÷७९ मा १४ हजार ९ सय ५७ हराए । कोसी प्रदेशमा सबैभन्दा धेरै बालबालिका हराएका छन् । चालू आर्थिक वर्षको साउनयता मात्रै १ हजार ७ सय ४ बालबालिका हराए । उपत्यकाबाहेक बागमती प्रदेशका अन्य जिल्लामा ६ सय ६८ बालबालिका हराए । पारिवारिक कलह, बेमेलका कारण हराउनेहरु बढेको बढ्यै छन् । काठमाडौं उपत्यकामा मात्रै दैनिक ९ देखि ११ जना बालबालिका हराइरहेका छन् ।उनीहरूमध्ये ६५ देखि ७० प्रतिशत बालिका छन् ।

राष्ट्रिय बाल अधिकार परिषद् बालबालिका खोजतलास शाखाका अनुसार देशभर दैनिक १४–१६ जनासम्म बालबालिका हराइरहेका छन् । निःशुल्क हटलाइन नम्बर १०४ मा फोन गरेर समेत निवेदन टिपाउने गर्छन् । हराएको सूचना प्रहरी तथा परिषद्मा पुग्छ । जब बालबालिका सम्पर्कमा आउँछन्, त्यो सूचना भने अधिकाँस अभिभावकले दिदैनन् । घर छाडेका बालबालिका बालश्रम गर्न बाध्य छन् । बालमजदुर बन्ने गरेको अध्ययनले देखाउँछ । चिल्ड्रेन लेबर एक्सन रिसर्च इनोभेसन इन साउथ एन्ड साउथ इस्टर्न एसिया (क्लारिसा)ले अगस्ट २०२० देखि मे २०२१ सम्म काठमाडौंका चार सय बालमजदुरको जीवनगाथा अध्ययन गरेको थियो ।

सबैभन्दा धेरैले पारिवारिक हिंसा सहन नसकेपछि काठमाडौं पुगेको, होटेल, रेस्टुरेन्ट तथा दोहोरी साँझमा मजदुरी गरेको भेटिएको थियो । परिवारको कमजोर आर्थिक अवस्था, अभिभावकको बहुविवाह, सम्बन्धविच्छेद, मादकपदार्थ सेवनमा लिप्त अभिभावकका कारण पनि बालबालिकाले परिवार छोड्ने र त्यसपछि डान्सबार तथा दोहोरी साँझमा बालमजदुर बन्न बाध्य हुने अध्ययनले देखाएको छ । वयस्क मनोरञ्जन क्षेत्रमा कार्यरत बालमजदुर दुव्र्यवहार र शोषणमा पर्दै आएका छन् । बालबालिकालाई कसरी हेरचाह गर्ने, के के ख्याल गर्ने ? आउनुस् चर्चा गरौँ । हरेक अभिभावकको व्यस्त जीवनशैली छ । बालबालिकालाई प्रयाप्त समय दिन सकिरहेका छैनन् ।

आफ्ना सन्तानलाई कस्तो बनाउने भनेर तपाईहरुले बेलैमा सोच्न जरुरी छ । बालबालिकालाई कहिल्यै एक्लोपनको महसुस हुन नदिनुस् । उसँगै गफिने, उसका कुरा सुन्ने, उसँग खेल्ने गर्नुस् । आवश्यकताभन्दा धेरै माया गरेर जिद्धि नबनाउनुस् । राम्रा बानीहरुको अभ्यास गराउनुस् । उदाहरणका लागि विहान नमस्कार गर्ने, पाहुनाको स्वागत गर्दा कम्तिमा नमस्कार भन्ने संस्कार सिकाउनुपर्छ । घरभित्र कहिलेकाँही मनमुटाव हुनसक्छ, झगडाहरु हुन सक्छन् ।

तर, बालबालिकाले देख्ने गरी, सुन्ने गरी कहिल्यै झैझगडा नगर्नुस्, ठुलो स्वरमा हुकुम नचलाउनुस् । आफ्ना बालबालिकाको उठ्ने, सुत्ने, पढ्ने, खेल्ने, रमाइलो गर्ने सेड्युल बनाइदिन्स्, त्यसमा तपाईहरु पनि सँगै हुनुस् । बाबुनानीहरुलाई सामाजिक सञ्जालहरु धेरैबेर चलाउन नदिनुस् । मोबाइल, इन्टरनेट, टिभि धेरै हेर्ने बानी बस्न नदिनुस् । आँखा पनि बिग्रन सक्छ, एकोहोरो बन्न सक्छन् । कम्तिमा हप्तामा एक दिन बालबालिकासँगै घुमफिर गर्ने, रमाइलोका लागि समय छुट्याउने गर्नुस् । बाबुनानीहरुको अगाडी आँफै उदाहरण बनेर प्रस्तुत हुनुस् । नमस्कार गर्ने, शालीन बन्ने, धेरैबेर सामाजिक सञ्जालमा नझुम्मिने, घरमा पढेर बस्ने तपाईका बानीलाई उनीहरुले अनुकरण गर्न सक्छन् ।

बाबुनानीहरुलाई सकेसम्म बजारका जंगफुडहरु खाने बानी बस्न नदिनुस्, बरु घरमै मिठा मिठा परिकारहरु बनाएर खाने तालिकानै बनाउनुस् । कहिल्यै पनि वेवास्ता–उपेक्षा नगर्नुस् । उनीहरुका अगाडीक कहिल्यै नसालु पदार्थ सेवन नगर्नुस् । स्वच्छ वातावरणमा पढ्न पाउने वातावरण तयार गर्नुस्, मनोरञ्जन, खेल, आराममा धेरै सहुलियत थोरै कडाइ गर्नुस् । बेलाबखत बाबुनानीहरुसँगै आफन्तीहरुका जाने बानी बसाल्नुस् ।