काठमाडाैं । भनिन्छ, प्रेम मनमा लागेको गहिरो घाउ निको पार्ने शक्ति हो । जब हामी प्रेममा हुन्छौं, हामी धेरै खुशी हुन्छौं । प्रेमले नयाँ उर्जा जागृत गराइरहन्छ । प्रेमकै कारण जीवनको तौरतरिकामा परिवर्तनसमेत हुने गर्छ ।
जब हामी प्रेममा हुन्छौं, आफ्नो पार्टनरसँग हातमा हात, काँधमा काँध र हरपाइलामा साथ र सहयोग दिएर प्रेम बाँडेर सुन्दर जीवन जिइरहका हुन्छौं । तर कहिलेकाहीं प्रेम वा विवाहमा यस्तो ट्विस्ट आउँछ, कि जब उही सुन्दर, सुखी जीन्दगी सपनाजस्तै टुट्न जान्छ ।
कहिलेकाहीँ प्रेम वा विवाहमा यस्तो टर्निङ प्वाइन्ट आउँछ, त्यसपछि त्यही त्यो सुन्दर सम्बन्ध मर्न थाल्छ।
कुनै न कुनै कारणले सम्बन्धमा खटपट सुरू हुन्छ, विवाद बढ्दैजान्छ, त्यसपछि सँगै बाँच्ने र मर्ने भनेर बाँधिएका कसम तोडिन्छ, मन टुक्रिन्छ, सम्बन्ध बिग्रिन्छ, सकिन्छ । त्यसपछि समाल्न गाह्रो हुन्छ।
सम्बन्ध टुट्नु र सकिनुलाई सजिलो भाषामा आजको आधुनिक समयमा ‘ब्रेकअप’ पनि भनिन्छ। विवाहमा डिर्भोस हुन्छ भने प्रेम सम्बन्धमा विछोड हुन्छ ।
प्रेमले जति खुशी र सन्तुष्ट दिन्छ, अझ भनौं प्रेमले जति ऊर्जा दिन्छ, ब्रेकअपले त्यो भन्दा बढी पीडा र कमजोर बनाउँछ ।
ब्रेकअप वा सम्बन्धविच्छेद पछि, धेरै मानिसहरू समयसंगै निको हुन थाल्छन् । समयसँगै लागेका घाउहरू पुरिँदै जान्छ, मान्छे फेरी खुशी र सुखी जीवन जिउन थाल्छ । तर, यो सबैको लागि भने यो मान्य हुँदैन ।
ब्रेकअप धेरै मानिसहरूको लागि ठूलो धोका या चोट हो । सम्बन्ध टुटेपछि पीडाले मानिस भित्रबाटै टुट्न थाल्छ । यसले व्यक्तिको व्यक्तित्वमा धेरै परिवर्तन ल्याउँछ । पीडा निको हुनुको साटोमा बढ्दै जाँदा विस्तारै एक व्यक्ति ‘लभ ट्रमा सिन्ड्रोम’ को सिकार बन्न पुग्छ ।
के हो लभ ट्रमा सिन्ड्रोम ?
लभ ट्रमा सिन्ड्रोम २३ वर्षअघि पत्ता लागेको थियो । धेरै मानिसहरु ब्रेकअपपछि यो सिन्ड्रोमको सिकार हुन्छन्, जसका कारण उनीहरुको व्यक्तिगत, सामाजिक र व्यावसायिक जीवनमा नराम्रो असर पर्न जान्छ ।
भावनात्मक प्रेम सम्बन्ध ब्रेकअपसँग सम्बन्धित विषयमा मनोचिकित्सक रिचर्ड रसको नाम अगाडि आउँछ। उनले सन् १९९९ मा लभ ट्रमा सिन्ड्रोमको मोडल विकास गरेका थिए । जसमा उनले रोमान्टिक सम्बन्ध टुटेपछिको अवस्थालाई गहिरो रूपमा व्याख्या गरेका छन् ।
प्रख्यात मनोचिकित्सक डा. अनिल शेखाव, डा. रसले मानिसमा सुमधुर सम्बन्ध ब्रेकअपपछि देखिने गम्भिर लक्षणबारे अध्ययनसहित व्याख्या गरेको बताउँछन् ।
यो सिन्ड्रोम मानिसमा लामो समयसम्म रहन्छ, यति मात्र होइन, यसले सामाजिक, शैक्षिक र व्यावसायिक क्षेत्रमा पनि मानिसको कार्यसम्पादनमा ह्रास ल्याउँछ ।
लभ ट्रमा सिन्ड्रोमका चार पक्ष
भावनात्मक उत्तेजना
यस सिन्ड्रोमको अध्ययनमा, ब्रेकअपछि मानिस भावनात्मक रूपमा उत्तेजित हुन्छन्, जुन उत्तजना असहनशील हुन जान्छ । मानिसहरू चाहिनेभन्दा बढी बहकिन्छन्, जुन समाल्न गाह्रो हुन जान्छ ।
उपेक्षाको अनुभूति
यो सिन्ड्रोममा व्यक्तिले आफूलाई सबैले उपेक्षा, बेवास्ता गरेको अनुभूति गर्छ । साथै एक्लोपन, निराशा र शोकले उनीहरूको जीवन घेरिएको महसुस गर्छ ।
मन अस्थिर हुनु
लभ ट्रमा सिन्ड्रोमको सिकार भइसकेपछि व्यक्तिले छिनछिनै आफ्नो व्यवहार परिवर्तन गरिरहन्छ । व्यक्ति छिनैमै धेरै सकारात्मक र छिनमै नकारात्मक सोच्न थाल्छ ।
असंवेदनशीलताको भावना
कहिलेकाहीँ यस्ता मानिसहरूमा भावनात्मक असंवेदनशीलताको भावना पनि जागृत हुन्छ । यसलाई भावनात्मक एनेस्थेसिया पनि भनिन्छ । मनभित्रका भावनाहरू सबै खाली, रित्तिएजस्तो महसुस गर्छ । उनीहरू यो पनि सोच्न सक्छन्, अब ममा केही भावना नै छैन ।
ब्रेकअपको असर कतिसम्म रहन्छ ?
प्रेममा असफलता वा सम्बन्धविच्छेदपछि सामान्यतया छ महिनादेखि दुई वर्षसम्म यसको प्रभाव रहने एक अध्ययनले पत्ता लगाएको छ । यो समयमा ती व्यक्तिहरूमा लभ ट्रमा सिन्ड्रोमका लक्षणहरू देख्न सक्छन् । तर यसभन्दा बढी समयसम्म पनि देखियो भने मनोचिकित्सकसँग परामर्श लिन निकै जरूरी हुने डा. अनिल शेखावत बताउँछन् ।
असफलताको अनुभूति
ब्रेकअप पछि, असफलताको भावना लामो समयको लागी मान्छेमा रहन्छ । मायामा असफल भइसक्यो अब के कुरामा सफलता प्राप्त गर्नु र, जीन्दगीमा के नै जीत हासिल गर्नु छ र भन्ने मान्छेमा लागिरहन्छ ।
विपरित लिंगप्रति घृणा
धेरै प्रेमीहरूले आफ्नो विपरीत लिङ्गी वा आफूले प्रेममा परेको व्यक्तिको लाग घृणा महसुस गर्छन् । उदाहरणको लागि पुरूषले स्त्रीमाथि घृणा महसुस गर्छ र कुनै पनि नारीप्रति सकारात्मक हुन कठिन भइरहेको हुन्छ । उनले सबै स्त्री एउटै हुन् भन्ने सोच्छ र स्त्रीजतिलाइ घृणाको भावनाले हर्छ । त्यस्तै स्त्रीले पनि आफ्नो पूर्व प्रेमी वा पुरूषपति सकारात्मक हुन सक्दिनन् ।
बिछोडको चिन्तादेखि डिप्रेसनसम्म
डा. शेखावतका अनुसार धेरै अनुसन्धानमा यो पत्ता लागेको छ कि सुमधुर सम्बन्धमा मानिसहरु जब आफैलाई अस्वीकार गर्ने भावना हुन्छ, उनीहरुमा लामो समयसम्म बिछोडको चिन्ता रहिरहन्छ । यो चिन्ता विस्तारै उच्च डिग्री डिप्रेसनमा परिणत हुन्छ । मानिसहरूमा आत्म-विश्वासको कमी हुन्छ । संसारमा केही पनि आफ्नो नियन्त्रणमा छैन भन्ने महसुस गर्छन् । अस्वीकृतिको यो अनुभूति, परित्यागको पीडाले उनीहरूमा पीडित भएको भावना जगाउँछ । यसले चिन्ताको लक्षण बढाउँछ।
यी लक्षणहरू देखिन्छन्:
सुमधुर सम्बन्धको विच्छेद विशेष गरी शोकको आन्तरिक अभिव्यक्तिको लक्षण हो, जस्तै रुनु । यसबाहेक निराशा, निराशावाद, भावनात्मक परिवर्तन, दैनिक क्रियाकलाप गर्न प्रेरणाको अभाव हुन्छ। निद्रा चक्र पूर्ण रूपमा गडबड हुन्छ र भविष्यप्रति निराशा महसुस हुन्छ। एक उदासी र उदासी सबै समय घेरिएको छ । यसरी सोच्ने प्रक्रिया बढ्छ।
उपचार
क्षमा गर्न महत्त्वपूर्ण छ
प्रेम आघात सिन्ड्रोमबाट पुन: प्राप्ति गर्न क्षमा उपचारको प्रयोगमा अध्ययन गरिएको छ। कटुताले टुटेको सम्बन्धमा, प्रायः क्रोध र आत्मसम्मानमा चोट पुर्याउने व्यक्तिहरू मनमा चिन्ता र तनावसँग लडिरहेका हुन्छन्। बेवफाई, वाचा तोड्ने, ब्रेकअप वा सम्बन्धविच्छेदको स्थिति पछि भावनात्मक चोट जस्ता विशेष कारणहरूका लागि मानिसहरूले एकअर्कालाई माफ गर्दैनन्। डा. शेखावत भन्छन् कि डा. रसले आफ्नो अध्ययनमा निको पार्ने प्रक्रियामा क्षमालाई विशेष रूपमा समावेश गरेका थिए। यसरी बुझ्नुहोस्, मानसिक रूपमा विचलित भएका व्यक्ति ब्रेकअपपछि डाक्टरकहाँ जाँदा उनको पहिलो गुनासो यो हुन्छकि उनीसँग अन्यायपूर्ण व्यवहार गरिएको छ।
त्यसैले ब्रेकअपको पीडाबाट छिट्टै निको हुन क्षमा दिनु नितान्त जरूरी छ ।
आफैलाई माफ गर्नुहोस्
कोही मान्छेहरु सम्बन्ध टुट्दा आफुलाई दोष दिन्छन् । आफ्नै कारणले सम्बन्ध टुटेकोमा अफसोच गर्छन् । त्यसमा गल्ती आफूलाइ नै ठान्छन् । त्यसैले अगाडि बढ्नको लागि आफैले आफूलाई क्षमा दिनुपर्छ । अरूलाई माफ गर्नुका साथै आफैलाई माफ गर्ने र आफ्नै लागि सोच्ने हो भने यसबाट छुटकारा पाउन कठिन छैन ।
डा. शेखावत भन्छन्, जे भए पनि यस प्रकारको समस्याको लागि कुनै खास र व्यावसायिक प्रोटोकल छैन जसले अन्याय र क्रुर भावनालाई पुनर्स्थापित गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।
यसमा व्यक्तिलाई पहिले क्षमाको अनुभूति गराइन्छ। तपाईं आफैलाई वा अरूलाई अपराध र क्रोधको भावनाको ठूलो बोझ कम गर्न कसरी क्षमा गर्न सक्नुहुन्छ, जसले फलस्वरूप अवसाद निम्त्याउँछ। त्यसैले क्षमा गर्नु सबैको लागि लाभदायक छ । यसका अलावा काउन्सिलिङले पनि यो आघातबाट बाहिर निस्कन मद्दत गर्छ।
यीबाहेक मन पर्ने कामहरू गर्नुहोस्, साथीभाइ, परिवारसँग बढी समय विताउनुहोस्, सकिन्छ भने लामो विदा बसेर कतै घुम्न निस्कनुहोस्, जसले ब्रेकअपडको पीडा भुल्नमा धेरे राहत प्रदान गर्दछ । विगतलाई विर्सेर भविष्यको बारेमा सोच्नुहोस् । पछि नहेर्नुहोस्, मुभ अन हुनुहोस् । (एजेन्सीको सहयोगमा)